گفت و گو با غلامرضا سحاب کارتوگراف، درباره تلاش هاى تازه براى حفاظت از نام بلند آوازه خلیج فارس


خلیج فارس براى ایرانیان تنها یک نام نیست. خلیج فارس بخشى از هویت مردمان سرزمینى کهن سال است که نقش بزرگى در شکل گیرى و پیشرفت علم و تمدن بشرى در همیشه تاریخ داشته اند. ایرانیان در هر دسته و جناح و حزب و گروهى که باشند، چنان بر سر هویت و ملیت خود اتفاق نظر دارند که تمام اختلاف ها را براى پاسدارى از هویت تاریخى خود کنار مى گذارند و بر سر حفظ میراث پدرانشان از جان هم مضایقه نخواهند کرد.
اتفاقى که ? سال پیش از این درباره نام خلیج فارس در نشریه نشنال جئوگرافى افتاد به خوبى این موضوع را ثابت مى کند. کافى است مرورى بر حوادثى که پس از اقدام نادرست این نشریه باسابقه افتاد، داشته باشیم تا متوجه اهمیت مسائل ملى و تاریخى میان مردمان سرزمین باستانى ایران شویم، البته ماجرایى که در نشریه نشنال جئوگرافى اتفاق افتاد مربوط به دیروز و امروز نیست. سال هاست که نشریات بریتانیایى زیر فشار آگهى دهندگان عرب، خلیج فارس را فقط «خلیج» مى نامند (تصور کنیم دولت پاکستان پول خرج کند تا به اقیانوس هند فقط بگویند اقیانوس، یا بگویند اقیانوس پاکستان).
با این همه آنها از یک موضوع بى خبرند و آن این که ایرانیان دوست دارند جغرافیاى این منطقه را در درجه اول و عمدتاً به عنوان سرزمین پارس و خلیج فارس ببینند.
با این همه باید اعتراف هم کرد که با وجود تعصبى که ایرانیان نسبت به موضوع هویت ملى و تاریخى خویش دارند در سال هاى اخیر براى ترویج و تبلیغ آن کمتر تلاش کرده اند و اگر تلاشى هم بوده، پراکنده و بدون داشتن استراتژى مشخص و هدفمندى بوده است. همین موضوع موجب شده تا برخى از کشورهاى همسایه بى پروایى را تا به آن حد برسانند که جرأت تملک نام ها و نشانه هاى ما را به خود بدهند، البته این نخستین بارى نبود که برخى از کشورهاى عربى براى تغییر نام خلیج فارس دست به کار مى شدند. در ?? سال پیش هم چنین اتفاقى افتاد و در روز ?? مرداد ماه سال ???? ایران به دلیل تغییر نام خلیج فارس به خلیج عربى از سوى عراق و برخى دیگر از کشورهاى عربى و انگلیس، اعتراض خود را به دولت جدید عراق به رهبرى قاسم که با یک کودتاى نظامى بر سر کار آمده بوداعلام کرد.
در سال ???? جمال عبدالناصر، رهبر مصر در اوج جریان پان عربیسم،طرح هایى را براى تغییر نام خلیج فارس به خلیج عربى به اجرا گذاشت. ناسیونالیسم عربى طرفداران زیادى در جهان عرب پیدا کرد لذا به جریان تغییر نام خلیج فارس دامن زده شد.
اما گستره این جریان ها عمدتاً حامیان نژادپرستى عربى را در بر مى گرفت و بخش قابل توجهى از نخبگان دانشگاهى جهان عرب به آن اعتراض کردند.
الگوى حمایت نژادپرستان از تغییرات جغرافیایى خلیج فارس و اعتراض روشنفکران و نخبگان عرب به این جریان، تا امروز نیز تداوم یافته است و همچنان ادامه دارد.
در واقع طى این سال ها هرجا که بر تغییرات عناوین جغرافیایى اصرار شده است به وضوح مى توان ردپاى چهره هاى افراطى را تعقیب و مشاهده کرد. صدام حسین یکى از همین چهره ها بود. او ??? میلیون دلار را طى ?? سال در میان برخى روزنامه نگاران و دانشگاه هاى اروپا خرج کرد تا جغرافیاى بخش هایى از ایران و خلیج فارس را تغییر دهد. پس از ماجراى جنجال برانگیز خلیج فارس و تغییر نام آن، بسیارى از مراکز تحقیقات تاریخى و جغرافیایى ایران بر آن شدند که با ارائه مدارک و اسناد تاریخى به مجامع علمى و مراکز تحقیقى جهان عرصه را بر رقیب تنگ کنند.
گرچه هنوز هم که هنوز است آنچنان که باید و شاید به مسأله تبلیغ کارآمد و روزآمد در بازارهاى فرهنگى جهان توجه جدى نشده است، اما اقدامات صورت گرفته در این راستا قابل ارج و احترام است و همدلى و همراهى رسانه هاى داخلى را مى طلبد.
یکى از این اقدامات، انتشار نقشه اى از ایران است که متعلق به سال ???? میلادى است. این نقشه که اخیراً از سوى پژوهشکده ابوریحان بیرونى، از مؤسسات وابسته به مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامى، منتشر شده است، سند گویا و زنده اى است که حقانیت ایرانیان را در ماجراى نام همیشه جاوید خلیج فارس به راحتى به اثبات مى رساند.

* سندى انکار ناپذیر
شهرت و آوازه خلیج فارس در جهان قدمتى بیش از پیدایش علم جغرافیا و روى آوردن سیاحان و کاوشگران به ترسیم و تکثیر نقشه هاى جغرافیایى اقصى نقاط جهان دارد؛ چنان که در کهن ترین نقشه هاى ترسیم شده در هزاره هاى پیش از میلاد نام این معروف ترین و مهم ترین آبراه بزرگ جهان با نام فارس قرین بوده و در هیچ دوره اى از تاریخ نقشه اى یافت نشده است که آن را با نامى دیگر معرفى کرده باشد. در واقع، خلیج فارس در دوران هاى فرمانروایى بسیار گسترده و بزرگ ایرانیان دریایى در میان سرزمین پهناور ایران بوده است . درجهان موزه معروف و معتبرى نیست که دست کم به نقشه اى از خلیج فارس مزین نباشد، به گونه اى که اگر بتوان این نقشه ها را در یک جا گرد آورد و به نمایش گذاشت، کلکسیونى دیدنى و بى نظیر پدید خواهد آمد.
نقشه مذکور یکى از هزاران نقشه اى است که درقرون گذشته از موقعیت جغرافیایى ایران تهیه شده است. با این همه سالیان سال بود که این سند ارزشمند به دست فراموشى سپرده شده بود و اخیراً از سوى هیأت علمى دانشنامه خلیج فارس تهیه شده است. این گروه تحقیقاتى از جمله گروه هاى پژوهشى پژوهشکده ابوریحان بیرونى است که هدف اصلى از تأسیس آن مطالعات گسترده بر روى تاریخ و جغرافیاى ایران است. کاظم موسوى بجنوردى، رئیس مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامى درباره این نقشه مى گوید: چاپ این نقشه قدیمى و نفیس از سوى مرکز ابوریحان بیرونى به منظور معرفى مالکیت تاریخى ایرانیان بر گستره خلیج فارس به جهانیان صورت گرفته است.
به گفته او این اثر با ارزش از سوى بخش دانشنامه خلیج فارس پژوهشکده ابوریحان بیرونى تهیه شده است و طراحى و چاپ این نقشه قدیمى و نفیس را غلامرضا سحاب، یکى از کارتوگرافان و جغرافیدانان برجسته کشور برعهده داشته است.
براى پى بردن به چندوچون نقشه مذکور به سراغ مهندس غلامرضا سحاب مى روم. او یکى از ? فرزند دوقلوى عباس سحاب، پدر کارتوگرافى ایران است که درهیأت علمى دانشنامه خلیج فارس عضویت دارد و ید طولایى در امر کارتوگرافى و تهیه نقشه هاى جغرافیایى دارد و پیش از این، سال ها مسئولیت مؤسسه کارتوگرافى سحاب را برعهده داشته و جوایز متعددى را هم براى طراحى و ساخت نقشه هاى کشورهاى گوناگون، در فستیوال هاى کارتوگرافى معتبر جهان به دست آورده است.


سحاب درباره این نقشه ??? ساله مى گوید: در سال ???? میلادى به وسیله ژ.دولیل مهندس ارشد انجمن علوم امپراتورى فرانسه به شیوه چاپ سنگى در پاریس چاپ و منتشر شده و یکى از ده ها نمونه نقشه هاى چاپ شده به وسیله کارتوگرافان جهانى است که حدود و ثغور کشور ایران را در دوره صفویه نشان مى دهد و نام خلیج فارس در همه آنها آورده شده است. سحاب ادامه مى دهد: ژ.دولیل در آخرین سال هاى حکومت صفویان و در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوى، نقشه را در فرانسه به چاپ مى رساند که چاپ آن چاپ سنگى است و با دست هم رنگ آمیزى شده است و با دقت بالایى مرزهاى آبى و خاکى آن به نمایش گذاشته شده است.
او مى گوید: اهمیت اصلى این نقشه در میزان دقتى است که طراح آن به خرج داده. چنانکه این نقشه یکى از پر اسم ترین و دقیق ترین نقشه هاى عصر خود است. در این نقشه کلمه گیلان و مازندران و استرآباد قید شده است و حتى مى توان نام ورامین را هم در آن دید. از دیگر ویژگى هاى این نقشه قید نام جزایر ? گانه ایرانى در حدود و ثغور ایران است و در آن مى توان به وضوح دید که این ? جزیره به ایران تعلق دارند و نام این ? جزیره هم البته تنب بزرگ و کوچک و ابوموسى عنوان شده. ضمن آنکه این نقشه یکى از نقشه هاى مهمى است که در آرشیو دایرة المعارف بزرگ اسلامى نگهدارى مى شود.
سحاب مى گوید: هدف ما از انتشار این نقشه ارسال نسخه هاى متعدد از آن و ارسال و اهداى آن به تمام مراکز علمى معتبر جهان است و قصد داریم که این نقشه را به صورت رایگان در اختیار همه اندیشمندان و محققان مطرح و معروف جهان که در عرصه کارتوگرافى فعال هستند قرار بدهیم.
البته سحاب معتقد است که این کار و کارهایى نظیر این باید زودتر از این مورد توجه مراکز علمى و پژوهشى کشور قرار مى گرفت. او مى گوید: توزیع نقشه هاى کهن به مراکز معتبر علمى جهان کمک زیادى به عمومى شدن نام خلیج فارس در سرتاسر جهان مى کند اما در مقابل تبلیغات وسیعى که کشورهاى عربى براى تغییر نام خلیج فارس انجام مى دهند تقریباً هیچ است.
از نظر او براى تبلیغ نام خلیج فارس نباید به اینگونه اقدامات قناعت کرد. بلکه باید با برپایى نمایشگاه هاى متعدد در کشورهاى مختلف جهان حقانیت خودمان را به بیگانگان ثابت کنیم.
سحاب مى افزاید: ما باید نمونه هاى مختلفى از این نقشه را در ابعاد گوناگون منتشر کنیم و آنها را براى فروش به ایرانیان خارج از کشور به مراکز فرهنگى مان صادر کنیم. باید با تک تک مؤسسات جغرافى پراکنده در سرتاسر جهان تماس بگیریم و مقادیر معتنابهى از این نقشه و دیگر نقشه ها را به صورت رایگان در اختیارشان قرار بدهیم.
او از تمام ایرانیان مقیم خارج از کشور مى خواهد براى تبلیغ نام خلیج فارس به بمباران اینترنتى کفایت نکنند و با خرید و تهیه این نقشه آن را در مکان هاى مختلفى که در آن زندگى مى کنند یا حضور دارند نصب کنند. او مى گوید که چه اشکالى دارد که هر ایرانى که در خارج از کشور فروشگاه یا مغازه اى دارد نام فروشگاه خود را خلیج فارس بگذارد. یا حتى شرکت هاى تجارى شان را.


* خلیج همیشگى فارس
سحاب این نقشه را تنها سند حقانیت ایرانیان در ماجراى خلیج فارس نمى داند. از نظر او نقشه هاى منحصر به فرد و بسیار نفیس تاریخى در مراکز علمى و پژوهشى ایران وجود دارند که کسى از موجودیت آنها مطلع نیست. او مى گوید: قدمت و اصالت نام خلیج فارس و معادل هاى این نام در زبان هاى دیگر از سوى نقاشان وکارتوگرافان و دریانوردان و سیاحان عمدتاً غیرایرانى بارها به تصویر کشیده شده است. برخى از این نقشه ها ? سال پیش در وزارت امور خارجه به نمایش درآمد. در نگاهى به این نقشه ها که براساس توالى زمان در کنار هم قرار گرفته اند، با سابقه طولانى این گونه نقشه ها مواجه مى شویم که نمونه هایى از آن را مى توان در چند نقشه یونانى به سبک بطلمیوسى یافت. این تصاویر که وجود حتى یک نمونه از آن در هر آرشیوى موجب افتخار و اعتبار آن به شمار مى رود در آرشیو اسناد وزارت امور خارجه در چندین نسخه یافت مى شود. علاوه بر این نقشه ها با مجموعه بى نظیر دیگرى روبه رو مى شویم که حاصل کار کارتوگرافان و نقاشان مسلمان در دوران شکوفایى تمدن اسلامى دراین حوزه است که به قرون چهارم تا هفتم ه.ق ( ?? تا ?? میلادى) باز مى گردد. نمونه هاى بارز این دسته از نقشه ها را مى توان در کارهاى اصطخرى، ابن حوقل، جیهانى، بلخى و دیگران یافت که از این نمونه ها نیز آثار منحصر به فردى در این آرشیو موجود است. در این نقشه ها آب هاى جنوب ایران با نام بحر فارس خودنمایى مى کند و حتى جزئیات بیشترى راجع به جزایر ایرانى و حاکمیت ایران بر آنها درج شده است.
از این دسته نقشه ها که بگذریم در قرون بعدى تا اواخر قرن ?? میلادى نقشه هاى پرتغالى و هلندى را مشاهده مى کنیم که حاصل کار ناوبران آن کشورهاست که مدتى در خلیج فارس حضور یافتند و از آنجا راه خود را به سوى شرق در پیش گرفتند. در این گونه نقشه ها نیز به زبان هاى لاتین و اروپایى و عربى نام سینوس پرسیکوس، پرشین گلف و الخلیج الفارس و یا بحر فارسى یا دریاى فارسى ومعادل هاى آن را مى بینیم و همچنان پیوستگى این محدوده آبى به قلمرو ایران را در این قرون شاهد هستیم. در فاصله قرون ?? تا ?? میلادى، در دوران حضور رو به گسترش انگلیسى ها در منطقه نیز نقشه هاى متعددى به زبان انگلیسى تولید شده است که مؤید نقشه هاى دوره هاى پیشین با جزئیات بیشتر بوده و پیوستگى آب ها و جزایر خلیج فارس را به خاک ایران اثبات مى کند.

منبع مرکز دایره معارف اسلامی

برای اطلاع از نظرسنجی های انجام شده قبلی و راهنمایی کلیک کنید

دریافت هدیه